آسياب‌هاي آبي از جمله جاذبه‌هاي تاريخي استان يزد محسوب مي‌شوند که معمولا در کنار آبادي‌ها و بر سر راه قنات‌ها ساخته شده‌اندکه بیشترین تعداد آن در شهرستان تفت به 18 آسياب مي‌رسد .

بهرام رضایی مدیرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان یزدمی گوید:این استان بنا بر مقتضيات اقليمى و طبيعى خود، عناصرى از معمارى ويژه را به نمايش گذاشته که به معمارى کويرى موسوم است.

وی می افزاید: اين عناصر براى هر تازه وارد و افراد غيربومى فوق‌العاده جالب و ديدنى است.

رضایی اظهارمی دارد:آسياب‌هاى قديمى با ساختار ويژه، بادگيرها، ساباط‌ها و ديگر عناصر معمارى را فقط مى‌‌توان در اين استان مشاهده کرد.

به هرحال یکی از معروف ترین این آسیاب ها "آسیاب آبی تفت" است که تنها آسیاب باقی مانده از هفده آسیاب دایر بر روی قنوات شش گانه شهرستان اهرستان است. قدمت این آسیاب را بالغ بر دویست سال ذکر کرده اند.

سرپرست نمايندگي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري تفت از آغاز بهسازي و مرمت تنها آسياب آبي فعال شهرستان تفت خبر می دهد ومی گوید:مرمت آسياب آبي تفت با اعتباري بالغ بر 100 ميليون ريال آغاز شده و تا انتظار مي‌رود تا پايان سال به اتمام ‌رسد.

به گفته مجاهد كرباسي مراحل مرمتي اين بنا كه 60 متر مربع مساحت دارد شامل كفسازي وسفيد كاري فضاهاي داخلي، مرمت جوي آب منتهي به آسياب، اجراي ازاره سنگي و كاهگل ديوارها و.... است.

وي با بيان اين كه آسياب آبي تفت تنها آسياب آبي فعال و متعلق به دوران قاجاريه است، اظهار داشت: مسير كوچه منتهي به اين آسياب نيز بهسازي خواهد شد.

كرباسي يادآور شد: اين آسياب مدتي است كه به علت پاره اي مشكلات كه در زمينه تامين آب آن بوجود آمد از فعاليت بازمانده ولي در صوت تامين آب آن، آماده فعاليت مجدد است.

وي اضافه كرد: مقدمات ثبت اين آسياب در فهرست آثار ملي كشور فراهم شده و در دست اقدام است.

درایجا نیز به معرفی مختصر سه آسیاب تاریخی استان یزد می پردازیم.

آسیاب رستاق

این آسیاب در بیست کیلومتری جنوب شرقی جاده اصلی "رستاق" قرار دارد. با توجه به سبک معماری، نوع تزیینات مقرنس کارهای صحن اصلی و نوع مصالح به کار رفته در آن، می توان گفت که این بنا مربوط به قرن هشتم هـ. ق و در زمان سید رکن الدین قاضی متوفی در سال 732 هـ. ق است.

این بنا در عمق هفت متری زمین، دارای دالان شیب داری است. راه ورود به صحن اصلی پنجاه و شش متر طول و 480 متر عرض دارد. صحن اصلی آسیاب به شکل هشت ضلعی است که چهار ضلع آن هر کدام 80/4 متر و چهار ضلع دیگر آن هر یک، 75/2 متر طول دارند. هر یک از اضلاع کوچک، غرفه ای به عمق یک متر دارد. در دو ضلع شرقی و غربی دو اتاق با جلوخانی تعبیه شده است.

غرفه جنوب صحن، محل دستگاه آسیاب یعنی "دول" و "آخوره" است. سقف صحن آسیاب گنبدی شکل است. کاربندی آجری آن از هشت شروع و به سه ودو ختم می شود. مصالح آسیاب تماماً از آجر و ترکیب سقف و مقرنس کاری های صحن اصلی آن، از ابتکارهای جالب توجه این نوع معماری است.

آسیاب دو سنگی بیابان "محمد آباد میبد"

این آسیاب کم نظیر، در عمق چهل متری زمین و در مسیر قنات "قطب آباد" احداث شده و هیچ گونه مصالح ساختمانی در ساخت آن به کار نرفته است. چاه هایی به عمق چهل متر، روشنایی فضای داخل و تهویه هوا را تامین می کنند.

قدمت این آسیاب بالغ بر صد و پنجاه سال است. راهروی ورودی آسیاب مرتفع و برای عبورحیواناتی نظیر شتر هم مناسب است. طویله ای در داخل آسیاب برای نگهداری چهارپایان دیده می شود.

آسیاب اشکذر

این آسیاب در قرن دوازدهم هـ. ق ساخته شد و یکی از بزرگ ترین آسیاب های ایران به شمار می رود. سنگ این آسیاب با آب قنات "همت آباد" می چرخیده که ساعتی سی و پنج "من شاه" یعنی 210 کیلوگرم آرد از زیر سنگ های پرقدرت آن به دست می آمد.

دالان شب دار راه ورودی به صحن اصلی آسیاب، پنجاه و شش متر طول و 4/1 متر عرض دارد. مصالح آسیاب تماماً از آجر و ترکیب سقف و مقرنس کاری صحن اصلی بان نقوش هندسی آن، از ابتکارهای جالب توجه معماری ایرانی است.

این بنا مخروطی شکل در حدود دوازده متر ارتفاع دارد و قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد. این مکان محل تولید و انبار کردن یخ در گذشته بود. تنها راه ورودی آن دریچه کوچکی است که از آن برای استخراج یخ در فصل تابستان نیز استفاده می شد.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا